“Leefstijl in een ziekenhuis aan de man brengen is niet eenvoudig”, vertelt prof. dr. Pim Assendelft van Radboudumc. En toch is het van enorme invloed.
Onderzoek laat zien dat roken zorgt voor ruim negen procent van de ziektelast en ongezonde voeding voor zo’n acht procent. Weinig beweging zorgt ‘slechts’ voor 2,3 procent van de ziektelast. Terwijl daar vaak de nadruk op wordt gelegd. Hoe dat komt? Het is lastiger om mensen aan te spreken op roken of ongezonde voeding. Dat voelt als betutteling. Terwijl we weten dat leefstijl van invloed is op het ontwikkelen van kanker. Ook weten we dat een gezonde leefstijl kan helpen wanneer je te maken hebt met de gevolgen van kanker (bijvoorbeeld overgewicht door medicatie of hartfalen door bestraling). We weten dat de komende jaren het aantal mensen met een chronische ziekte zal stijgen naar 54 procent in 2040. In dat jaar zullen er 6,6 miljoen mensen zijn met twee of meer chronische aandoeningen. Er zullen dan bijna een miljoen mensen met kanker zijn.
Onderzoek naar de effecten van een gezonde leefstijl
In het Integraal Zorgakkoord (IZA) staat als doel: in 2025 iedereen een passend leefstijladvies. Dat doel wordt niet gehaald. Op dit moment is de drempel om een leefstijlgesprek te voeren nog te hoog. Ook wordt er vaak gezegd dat er geen bewijs is voor leefstijl: de interventies zijn niet evidence based. Mensen zijn op zoek naar harde uitkomsten, bijvoorbeeld als het gaat om recidief of overleving. En die harde uitkomsten zijn lastig aan te tonen. Want je hebt voor dit soort studies veel patiënten nodig en een lange follow-up tijd. Assendelft vertelt dat er observationele studies zijn die laten zien dat er een associatie is tussen gezonde leefstijl en betere overleving en een betere kwaliteit van leven. Ook hangt gezondere leefstijl waarschijnlijk samen met een lagere kans op terugkeer van kanker (recidief). Beperkende factor is dat de studies vooral zijn gedaan bij patiënten met borst-, darm- en prostaatkanker. Daar ligt dus een research gap: je wilt ook weten of dit geldt voor andere vormen van kanker. Assendelft geeft aan dat er ook onderzoek gedaan zou mogen worden naar hoe je patiënten motiveert tot het aannemen en behouden van een gezonde leefstijl. En wat er voor een gezonde leefstijl nog meer nodig is dan motiveren.
Het goede moment
Assendelft merkt op dat zorgprofessionals zich niet altijd competent voelen om het met patiënten te hebben over gezonde leefstijl. Tegelijkertijd geeft hij aan dat er een aantal momenten zijn waarop patiënten openstaan voor leefstijladvies. Bijvoorbeeld wanneer mensen merken dat ze ziek kunnen worden of ziek zijn. “Ze realiseren zich dan: ik moet nú iets doen om aan mijn herstel te werken. Deze momenten moeten we benutten.” Patiënten willen graag over leefstijl spreken met hun huisarts en behandelend specialist in het ziekenhuis. En ook de fysiotherapeut en praktijkondersteuner kunnen hier een belangrijke rol spelen. Assendelft schetst de leefstijl journey. Die begint met agenderen, en de patiënt de vraag stellen: mag ik het met je over leefstijl hebben? Een andere belangrijke vraag om te stellen is: staat iets je gezonde leefstijl in de weg? Denk hierbij aan weinig geld/schulden, familiezaken, woonsituatie of stress. Vervolgens gaat Assendelft in op het leefstijlroer en Beter Verwijs. Daarna vertelt hij dat waar je wieg staat of waar je woont zeer bepalend zijn voor kansen op gezondheid. De leefomgeving is enorm belangrijk. Er is ook een samenhang met opleidingsniveau. En hoe moeten we leefstijl nu aanpakken? Assendelft gebruikt daarvoor de metafoor van de badkuip: je moet de kraan dichtdraaien, bijvoorbeeld door een ‘vettax’ te introduceren of de btw op groente en fruit te verlagen. Maar dan zit nog altijd het bad vol met leefstijlgerelateerde problematiek. Daar ligt een verantwoordelijkheid voor de zorg en zorgverleners. We zien dat er op dit moment verschillende spelregels lijken te zijn voor curatieve geneeskunde en voor preventieve interventies. En dat moet anders!
Bekijk de presentatie van Pim van Assendelft.
